Zgodnie z dyrektywą 89/686/EWG sprzęt ochrony osobistej chroniący drogi oddechowe przed substancjami chemicznymi i pyłami zaklasyfikowany jest do ochron, które muszą posiadać kategorię III, czyli do kategorii ochrony przed najwyższym ryzykiem utraty zdrowia.
Podstawowe warunki, które musi spełniać powietrze, którym oddycha pracownik:
- stężenie poszczególnych substancji w zakresie dopuszczalnych norm,
- temperatura powietrza w zakresie dopuszczalnym dla normalnego funkcjonowania człowieka,
- zawartość tlenu na poziomie przekraczającym 17%.
Podział sprzętu ochrony dróg oddechowych
Podstawą, według której dokonuje się podziału środków ochrony dróg oddechowych jest norma EN133 „Sprzęt ochrony układu oddechowego”. Klasyfikacja przeprowadzana jest na podstawie zawartości substancji szkodliwych oraz zawartości tlenu.
Ze względu na rodzaj zagrożenia, można wyróżnić dwa rodzaje sytuacji:
- występowanie w powietrzu substancji szkodliwych, takich jak opary, gazy, pyły itp.,
- niedobór w powietrzu tlenu (zawartość poniżej 17%).
Podział ten w znaczący sposób wpływa na sposób ochrony dróg oddechowych pracownika – w zależności od wymogów należy stosować sprzęt oczyszczający lub izolujący.
Sprzęt oczyszczający
Oczyszczanie powietrza z chemicznych substancji szkodliwych oraz pyłów odbywa się przy użyciu filtrów, pochłaniaczy oraz filtropochłaniaczy.
Środki te nie są samodzielną ochroną, ale wymagają dodatkowych elementów wchodzących w skład danego systemu ochrony, takich jak: półmaski, maski, kaptury, hełmy itp. Wyjątek od tej reguły stanowią półmaski jednorazowego użytku – w takim wypadku filtr i maska stanowi całość.
Sprzęt oczyszczający w określonych wypadkach może być dodatkowo wyposażony w elementy wymuszające lub wspomagające obieg powietrza.
Zgodnie z normą EN143 „Sprzęt ochrony układu oddechowego – wymagania, badanie, znakowanie” filtry zostały przyporządkowane do 3 klas ochrony. uwzględniając stopień ich skuteczności – ilości zatrzymanych szkodliwych substancji, określanej mianem poziomu penetracji.
Podział filtrów przeciwpyłowych do półmasek i masek całotwarzowych chroniących przed pyłami i aerozolami:
| Klasa | Ochrona przed | Zdolność filtracyjna | Dopuszczalna penetracja |
|---|---|---|---|
| P1 | Nietoksyczne aerozole w stanie stałym lub ciekłym w stężeniach do 4NDS (5NDS w wypadku skompletowania z maską) | 80% | 20% |
| P2 | Nietoksyczne i średniotoksyczne aerozole w stanie płynnym lub stałym w stężeniu nie przekraczającym 10NDS (16 w wypadku skompletowania z maską) | 94% | 9% |
| P3 | Ochrona przed nietoksycznymi, średniotoksycznymi oraz wysokotoksycznymi aerozolami w stanie płynnym lub stałym w stężeniach do 20NDS (do 900NDS w wypadku skompletowania z maską) | 99,95% | 0,05% |
Podział filtrów krótkoczasowych (masek przeciwpyłowych jednorazowych):
| Klasa | Ochrona przed | Zdolność filtracyjna | Dopuszczalna penetracja |
|---|---|---|---|
| FFP1 | Nietoksyczne aerozole w stanie stałym lub ciekłym w stężeniach do 4NDS | 80% | 20% |
| FFP2 | Nietoksyczne i średniotoksyczne aerozole w stanie płynnym lub stałym w stężeniu nie przekraczającym 10NDS. | 94% | 6% |
| FFP3 | Ochrona przed nietoksycznymi, średniotoksycznymi oraz wysokotoksycznymi aerozolami w stanie płynnym lub stałym w stężeniach do 20NDS | 99% | 1% |
Sprzęt pochłaniający
Sprzęt pochłaniający składa się z części twarzowej oraz pochłaniaczy. Stosowany jest w środowisku, w którym istnieje zagrożenie zatrucia substancjami chemicznymi w postaci oparów i gazów. Pochłaniacze klasyfikuje się na podstawie substancji, przed którymi mają chronić.
Podział pochłaniaczy gazowych według klas i typów:
| Klasa pochłaniacza | Maksymalne stężenie gazu toksycznego |
|---|---|
| KLASA 1 | 0,1% = 1000ppm |
| KLASA 2 | 0,5% = 5000ppm |
| KLASA 3 | 1% = 10000ppm |
Podział pochłaniaczy ze względu na zakres działania:
| Oznaczenie | Rodzaj ochrony |
|---|---|
| A | gazy i opary organiczne, których punkt wrzenia jest wyższy niż 65oC |
| B | gazy nieorganiczne za wyjątkiem tlenku węgla |
| E | niektóre gazy i opary kwaśne, w tym dwutlenek siarki |
| K | amoniak oraz niektóre pochodne aminy |
| Hg | rtęć i pochodne |
| NO | tlenki azotu |
| CO | tlenek węgla |
Sprzęt filtrująco-pochłaniający to kombinacja filtrów i pochłaniaczy, zatem stanowi ochronę zarówno przed gazami jak i cząstkami stałymi.
Sprzęt izolujący
Sprzęt izolujący ma za zadanie izolowanie użytkownika od powietrza zawierającego szkodliwe czynniki lub też pozbawionego wystarczającej ilości tlenu. Sprzęt taki zapewnia dopływ powietrza z niezależnego źródła oraz zapewnia, że szkodliwe powietrze znajdujące się w danym środowisku nie dotrze do płuc użytkownika. Sprzęt taki można podzielić na:
- sprzęt stacjonarny (aparaty wężowe sprężonego powietrza),
- sprzęt autonomiczny (aparaty butlowe, regeneracyjne).
Specjalną grupę ochron oddechowych stanowi sprzęt ucieczkowy. Sprzęt ten przeznaczony jest do użytkowania podczas ewakuacji ze strefy zagrożenia. Sprzęt ten nie jest użytkowany podczas regularnej pracy, a jedynie w nagłych wypadkach, gdy zachodzi konieczność nagłego opuszczenia skażonego środowiska.
Zasady doboru środków ochrony dróg oddechowych
Podczas dokonywania wyboru właściwego zabezpieczenia dróg oddechowych od środowiska, w którym ma być wykonywana praca, należy dokonać odpowiedzi na następujące pytania:
Jakie niebezpieczne czynniki występują w środowisku pracy – ciała stałe czy gazy?
W zależności od występującego czynnika należy dobrać sprzęt filtrujący, pochłaniający lub też filtrująco-pochłaniający.
Jakie jest stężenie środka szkodliwego?
Należy sprawdzić czy zdolność wybranego środka ochrony osobistej jest wystarczająca w danym zastosowaniu.
Czy istnieje ryzyko niedotlenienia?
Gdy istnieje ryzyko niedotlenienia, należy rozważyć zastosowanie sprzętu izolującego.
Jaki będzie przewidywany czas pracy z zastosowaniem środka ochrony?
Czas pracy ze środkami ochrony dróg oddechowych z reguły jest ograniczony ze względu na wyposażenie – ilość powietrza w butli, możliwości filtrowania/pochłaniania w środowisku wysoce zanieczyszczonym itp.
Czy czynniki klimatyczne mogą mieć wpływ na działanie sprzętu ochrony, lub też będą miały wpływ na użytkownika?
Ekstremalnie wysokie jak również niskie temperatury mogą mieć wpływ zarówno na użytkownika, jak również i na sam sprzęt ochrony. Okres przydatności filtrów przeciwgazowych może ulec zmianie w wypadku korzystania w warunkach wysokiej lub ekstremalnie niskiej temperatury lub też zwiększonej wilgotności powietrza. Niska temperatura może mieć również wpływ na sprzęt wymagający zasilania bateryjnego.
Czy zastosowany środek ochrony nie będzie przeszkadzał użytkownikowi w wykonywaniu pracy?
Sprzęt zakładany na twarz może ograniczać pole widzenia, a tym samym wpływać ujemnie na bezpieczeństwo. Sprzęt oczyszczający i aparaty powietrzne mogą w pewnym stopniu ograniczać swobodę ruchów.
Czy będzie zachodzić konieczność porozumiewania się z innymi pracownikami?
W wypadku konieczności komunikacji pomiędzy pracownikami korzystającymi ze sprzętu ochrony dróg oddechowych należy rozważyć zastosowanie sprzętu posiadającego membrany głosowe.
Czy zastosowanie środka ochrony dróg oddechowych ma wpływ na inne ochrony?
W wypadku korzystania z innego sprzętu należy sprawdzić, czy ochrona w każdej kategorii jest wystarczająca.
Podstawowy podział środków ochrony dróg oddechowych
Można wyróżnić następujące rodzaje środków ochrony:
- Filtry krótkoczasowe – filtry zakrywają nos i usta, własności ochronne zależą od zastosowanego materiału. Powietrze przepływa przez materiał filtrujący podczas wdechu, powietrze wydychane przedostaje się przez materiał lub też poprzez zawór wydechowy.
- Półmaski – powietrze wdychane przepływa przez jeden lub kilka filtrów, pochłaniaczy lub też filtropochłaniaczy w półmasce. Wydychane powietrze wydostaje się poprzez zawór wydechowy. Po zużyciu filtra lub pochłaniacza należy wymienić go na nowy. Półmaski zakrywają brodę usta i nos.
- Maski pełne – w działaniu są analogiczne do półmasek, ale zapewniają również przykrycie oczu.
- Środki ochrony wspomagane wentylatorem – w wypadku sprzętu ochrony należącego do tej kategorii powietrze wtłaczane jest do hełmu, części twarzowej lub kaptura za pomocą wentylatora przez jeden lub kilka filtrów. Wentylator zasilany jest z akumulatora lub baterii. Powietrze wydychane wypływa przez zawory wydechowe.
- Środki ochrony zasilane powietrzem – powietrze oddechowe pobierane jest z przenośnej butli lub sieci zasilającej i doprowadzane przez wąż do maski pełnej lub też kaptura, ewentualnie do półmaski. Wymagany jest osobny filtr w celu oczyszczenia powietrza zanim trafi ono do aparatu oddechowego.
Wykaz norm dla grupy ochrona dróg oddechowych
EN12941
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Oczyszczający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w hełm lub kaptur. Wymagania, badanie, znakowanie.
Norma określa minimalne wymagania dotyczące oczyszczającego sprzętu z wymuszonym przepływem powietrza, wyposażonego w hełm lub kaptur wraz z pochłaniaczem/pochłaniaczami, filtrem/filtrami lub filtropochłaniaczem/filtropochłaniaczami, stosowanego do ochrony układu oddechowego.
Norma nie obejmuje sprzętu zaprojektowanego do stosowania w warunkach, w których jest lub może wystąpić niedobór tlenu, a także ucieczkowego sprzętu ochrony układu oddechowego.
Norma opisuje badania laboratoryjne i badania eksploatacyjne, umożliwiające ocenę zgodności z wymaganiami.
| Klasa filtra | APF | NPF |
|---|---|---|
| TH1P | 10 | 12 |
| TH2P | 20 | 50 |
| TH3P | 40 | 500 |
EN140
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Półmaski i ćwierćmaski. Wymagania, badanie, znakowanie.
Norma określa minimalne wymagania dotyczące półmasek i ćwierćmasek stosowanych jako sprzęt ochrony układu oddechowego, z wyjątkiem sprzętu ucieczkowego i przeznaczonego do nurkowania.
W normie opisano badania laboratoryjne i eksploatacyjne, pozwalające na dokonanie oceny zgodności półmasek i ćwierćmasek z poniższymi wymaganiami:
- Odporność na uderzenia,
- Odporność na środki czyszczące i dezynfekcyjne,
- Odporność na kontakt z płomieniem,
- Opory oddychania.
| Klasa filtra | APF | NPF |
|---|---|---|
| FGAS x P1 | 4 | 4 |
| FGAS x P2 | 10 | 12 |
| FGAS x P3 | 10 | 12 |
| P1 | 4 | 4 |
| P2 | 10 | 12 |
| P3 | 20 | 50 |
EN143
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Filtry. Wymagania, badanie, znakowanie.
W normie określono filtry stosowane jako części składowe sprzętu ochrony układu oddechowego z wyjątkiem aparatu ucieczkowego i filtrujących części twarzowych. Wyszczególniono również badania laboratoryjne umożliwiające ocenę zgodności filtrów z wymaganiami oraz dopuszczono możliwość używania niektórych z tych filtrów, po uprzednim przebadaniu i znakowaniu, z innymi typami sprzętu ochrony układu oddechowego.
EN14387 (zastępuje EN141)
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Pochłaniacz(e) i filtropochłaniacz(e). Wymagania, badanie, znakowanie.
Norma określa pochłaniacze i filtropochłaniacze używane jako elementy składowe sprzętu ochrony układu oddechowego bez wspomagania przepływu powietrza. Z zakresu objętego normą wyłączono elementy oczyszczające chroniące przed CO. Podane badania laboratoryjne umożliwiają ocenę zgodności z wymaganiami. Niektóre elementy oczyszczające zgodne z niniejszą normą mogą być również stosowane ze sprzętem ochrony układu oddechowego ze wspomaganiem przepływu i wtedy powinny być badane i znakowane zgodnie z wymaganiami odpowiedniej normy.
EN141 (zastąpiona przez EN14387)
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Pochłaniacze i filtropochłaniacze. Wymagania, badanie, znakowanie.
Norma określa wymagania dotyczące pochłaniaczy oraz filtropochłaniaczy stosowanych jako elementy składowe sprzętu ochrony układu oddechowego bez wspomagania przepływu powietrza.
Zakresem normy nie objęto elementów oczyszczających AX przeciwko niskowrzącym związkom organicznym, elementów oczyszczających SX przeciwko specyficznym związkom i pochłaniaczy CO.
Opisano badania laboratoryjne, umożliwiające ocenę zgodności z wymaganiami oraz znakowanie.
EN149
Półmaski filtrujące do ochrony przed cząstkami. Wymagania, badanie, znakowanie.
W normie podano minimalne wymagania dla półmasek filtrujących stosowanych jako sprzęt ochrony układu oddechowego przeciwko cząstkom, za wyjątkiem tych, których używa się do celów ucieczkowych. Opisano również badania laboratoryjne umożliwiające ocenę zgodności półmasek filtrujących z wymaganiami.
Jeśli dana półmaska filtrująca do ochrony przed cząstkami może być używana tylko w czasie jednej zmiany roboczej to jest ona oznaczona symbolem „NR”, natomiast jeśli może być używana wielokrotnie jest ona oznaczana symbolem „R”. Półmaski wielokrotnego użytku musi być również oznaczona symbolem „D”, który oznacza, że przeszła pozytywnie badanie zatkania dolomitem, w przypadku półmasek z oznaczeniem „NR” takie badanie jest opcją.
| Klasa filtra | APF | NPF |
|---|---|---|
| FFP1 | 4 | 4 |
| FFP2 | 10 | 12 |
| FFP3 | 20 | 50 |
EN405
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Półmaski pochłaniające lub filtrującopochłaniające z zaworami. Wymagania, badanie, znakowanie.
Norma podaje wymagania, metody badania i znakowanie dla półmasek pochłaniających i filtrująco-pochłaniających z zaworami, które stosowane są jako sprzęt ochrony układu oddechowego, z wyjątkiem sprzętu ucieczkowego.
| Klasa filtra | APF | NPF |
|---|---|---|
| FGAS x P1 | 4 | 4 |
| FGAS x P2 | 10 | 12 |
| FGAS x P3 | 10 | 12 |
| P1 | 4 | 4 |
| P2 | 10 | 12 |
| P3 | 20 | 50 |
EN136
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Maski. Wymagania, badanie, znakowanie.
Norma określa minimalne wymagania dotyczące masek przeznaczonych dla sprzętu ochrony układu oddechowego. Opisano badania laboratoryjne i eksploatacyjne, umożliwiające ocenę zgodności z wymaganiami.
Norma zakresem nie obejmuje masek stosowanych przy aparatach do nurkowania.
| Klasa filtra | APF | NPF |
|---|---|---|
| P2 | 10 | 12 |
| P3 | 40 | 2000 |
EN137
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem wyposażone w maskę . Wymagania, badanie, znakowanie.
Określono minimalne wymagania dla aparatów powietrznych butlowych ze sprężonym powietrzem wyposażonych w maskę, stosowanych jako sprzęt ochrony układu oddechowego, z wyjątkiem aparatów ucieczkowych i aparatów do nurkowania. Sprzęt przewidziany jest do użycia w takich warunkach pracy, w których ryzyko wzrostu ciśnienia w zbiornikach ciśnieniowych wraz z zaworami, spowodowane wysoką temperaturą otoczenia, jest niskie.
EN467
Odzież ochronna. Ochrona przed ciekłymi chemikaliami. Wymagania dotyczące odzieży ochraniającej poszczególne części ciała.
Określono minimalne wymagania dotyczące odzieży chroniącej poszczególne części ciała (takiej jak: fartuchy, ochraniacze przedramienia i ramienia, kaptury) przed ciekłymi chemikaliami.
BS 4275
Przewodnik do wdrożenia urządzeń skutecznego programu ochrony dróg oddechowych.
Respiratory, aparaty oddechowe, powietrze dostarczane przez aparaty oddechowe, urządzenia zabezpieczające, filtry powietrza, filtry, środki bezpieczeństwa, bezpieczeństwa pracy, zanieczyszczenie powietrza, kurz, gazy i zanieczyszczenia, cząstki zanieczyszczeń powietrza, zanieczyszczenia przemysłowe powietrza, systemy klasyfikacji, znakowania, efektywności, kody kolorów, normy, wybór zagrożeń, zgodności, szkoleń, konserwacji, kontroli wizualnej, chemiczna ochrona środowiska pracy, badanie wydajności, testy szczelności, badania ciśnienia, sprężonego powietrza, jakości kompozycyjne tolerancje zanieczyszczeń kontroli, odzież ochronna, gaz przepływu, obliczenia matematyczne, bibliografia, oceny ryzyka.
EN1827
Sprzęt ochrony układu oddechowego. Półmaski pochłaniające, filtrująco-pochłaniające lub filtrujące bez zaworów wdechowych z oddzielnymi elementami oczyszczającymi. Wymagania, badanie, znakowanie.
W normie opisano wymagania dotyczące funkcjonowania, metody badań i wymagania dotyczące znakowania dla półmasek (do wielokrotnego użycia) bez zaworów wdechowych i z oddzielanymi elementami oczyszczającymi (zaprojektowanymi maksymalnie do użycia w czasie jednej zmiany roboczej) do ochrony przed gazami lub gazami i cząstkami lub tylko cząstkami. Nie objęto sprzętu zaprojektowanego do użycia w okolicznościach, w których występuje lub może wystąpić niedobór tlenu (poniżej 17 procent objętościowo) lub do celów ucieczkowych. Opisano badania laboratoryjne umożliwiające ocenę zgodności z wymaganiami.
DIN 58647-7
Sprzęt ochrony układu oddechowego do samodzielnej ucieczki. Część 7: Urządzenia filtrujące do samodzielnej ucieczki; Wymagania, badanie, znakowanie.
