Informację dotyczące standardów i norm

Ochrona przeciwpożarowa

Gaśnice

Podstawowym i podręcznym wyposażeniem przeciwpożarowym są gaśnice. Urządzenia te muszą spełniać określone wymogi dotyczące m.in. sprawności, stanu technicznego, technologii gaszenia. W celu zapewnienia sprawności mechanicznej gaśnicy, a co za tym idzie, bezpieczeństwa pożarowego, konieczne jest przeprowadzanie okresowych kontroli stanu technicznego.

Wymagania w zakresie wyposażania obiektów w gaśnice

Głównym aktem prawnym dot. tej problematyki jest Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2002 r. nr 147, poz. 147 ze zm.), która w art. 3. ust 1. stanowi, że: „Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, obiektu, budynku, lub terenu są zobowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem.” Ust. 2 tego samego artykułu stanowi, iż: „właściciel zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także podmioty, o których mowa w ust. 1, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych, w trybie i na zasadach określonych w  innych przepisach”. Dalej, w art. 4. ust. 1 tej samej ustawy, wśród obowiązków tych podmiotów, wymieniono między innymi (pkt. 2 i 3):

  • wyposażenie budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
  • zapewnienie konserwacji oraz napraw urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie.

Na podstawie rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 21 kwietnia 2006 w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów stwierdzono w § 28 ust. 1, iż gaśnice, w jakie winny być wyposażone obiekty, mają spełniać wymagania norm polskich (PN) będących odpowiednikami norm europejskich (EN). Ich rodzaj należy dostosować do grupy pożaru, mogącej wystąpić w obiekcie. W ust. 2 wymieniono następujące grupy pożarów:

Grupy pożarów mogących wystąpić w obiektach

Grupa Ikona Opis
A pożary materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli
B pożary cieczy i materiałów stałych topiących się
C pożary gazów
F pożary tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych.

Rodzaje i oznakowanie gaśnic

Sprzęt gaśniczy podręczny można ogólnie podzielić na gaśnice przenośne i przewoźne. Bardziej prawidłowym rozróżnieniem gaśnic jest podział na podstawie zastosowanego środka gaśniczego oraz przeznaczenia do likwidacji określonych grup pożarów, przedstawionych w tabeli: „Grupy pożarów mogących wystąpić w obiektach”. Dodatkowo wyróżnia się gaśnice ze względu na sposób umieszczenia wyrzutnika.

Zgodnie z normami polskimi:

  • Gaśnica – jest urządzeniem zawierającym środek gaśniczy, który na skutek ciśnienia wewnętrznego zostaje wyrzucony i skierowany na pożar. Ciśnienie wewnętrzne może być ciśnieniem występującym stale lub uzyskiwanym w wyniku uwolnienia gazu napędowego.
  • Gaśnica przenośna – to gaśnica przeznaczona do przenoszenia i uruchamiania ręcznego, o masie w stanie gotowości do działania nie większej niż 20 kg.
  • Gaśnica przewoźna (agregat gaśniczy) – to gaśnica o konstrukcji do transportowania i obsługi ręcznej, montowana na wózku, o masie w stanie gotowości do działania ponad 20 kg.
  • Środek gaśniczy – substancja zawarta w gaśnicy, powodująca gaszenie pożaru.
  • Wielkość napełnienia gaśnicy – masa lub objętość środka gaśniczego zawartego w gaśnicy. Wielkość napełnienia zbiorników gaśnic z wodnym środkiem gaśniczym podawana jest w dm3 (np. roztwory pianotwórcze), w przypadku innych – w kg.
  • Czas działania – czas, w którym środek gaśniczy rozładowywany jest bez przerwy, przy całkowicie otwartym zaworze, nie uwzględniając pozostałości gazu napędowego. Czas działania określonych typów gaśnic w zależności od ich wielkości podano w tabeli.
Wielkość napełnienia środkiem gaśniczym [ kg lub dm3 ] Minimalny czas działania, [ s ]
do 3 włącznie 6
ponad 3 do 6 włącznie 9
ponad 6 do 10 włącznie 12
powyżej 10 15

Ze względu na zastosowany środek gaśniczy podręczne gaśnice przenośne dzieli się na: proszkowe, pianowe i śniegowe. Z uwagi na możliwość ich zastosowania do określonych pożarów, spotyka się gaśnice przeznaczone do gaszenia grup pożarów:

  • AF materiałów stałych żarzących się i gorących tłuszczów,
  • AB materiałów stałych żarzących się i cieczy palnych,
  • BC palnych cieczy i gazów,
  • ABC (uniwersalne) materiałów stałych żarzących się, palnych cieczy oraz gazów,
  • D (specjalne) metali lekkich.

Ponadto, pod względem rozwiązania konstrukcyjnego kwestii umiejscowienia czynnika napędowego, którym jest sprężony gaz, rozróżnia się dwa typy:

  • X – oznacza, że gaz zasilający znajduje się w tym samym zbiorniku co środek gaśniczy. Gaśnice te znajdują się pod stałym ciśnieniem. Rozwiązania takie mają zastosowanie w gaśnicach proszkowych, pianowych, a także śniegowych. Ich zaletą jest możliwość natychmiastowego użycia.
  • Z – oznacza, że środek i czynnik zasilający umiejscowione są w osobnych zbiornikach. Uruchamia się je po odczekaniu paru sekund, od chwili przebicia membrany naboju (zbiorniczka) z gazem.

Pełen skrót opisowy stosowany do oznaczania gaśnic składa się z liter i cyfr, które oznaczają:

  • G – gaśnica: P – proszkowa; S – śniegowa; W, WG – pianowa;
  • 1,2,4,6,9,… – ilość środka gaśniczego w kg lub dm3;
  • X – stałe ciśnienie;
  • Z – nabój z gazem.

Dodatkowo stosowane są przez producentów symbole własne, stawiane po skośnej kresce, np.: …/Z – gaśnica ze zbijakiem.

Zbiorniki wszystkich gaśnic powinny być pomalowane na kolor czerwony z naklejoną na ich powierzchni etykietą opisową, gdzie w poszczególnych polach umieszczane są określone informacje w postaci opisów i grafiki. Należą do nich następujące dane:

  • w polu nr 1: napis Gaśnica, rodzaj i ilość środka gaśniczego, informacje na temat grup pożarów i skuteczności gaśniczej (symbol pożaru testowego);
  • w polu nr 2: instrukcja obsługi (jeden lub kilka rysunków) oraz piktogramy grup pożarów, do których gaszenia jest przeznaczona gaśnica;
  • w polu nr 3: ostrzeżenie związane z zagrożeniami toksycznymi i gaszeniem urządzeń będących pod napięciem (również zachowania minimalnej odległości);
  • w polu nr 4: o konieczności napełniania gaśnicy po każdorazowym uruchomieniu, zalecenie wykonywania okresowych przeglądów i konserwacji w autoryzowanych zakładach serwisowych, rodzaj zastosowanego środka gaśniczego, dane o czynniku napędowym, numer lub znak certyfikatu (świadectwa dopuszczenia do użytku), oznaczenie gaśnicy stosowane przez producenta, temperatury graniczne działania, okres i data gwarancji, a także o zamarzaniu, gdy jest to wymagane (roztwory wodne);
  • w polu nr 5: nazwa i adres odpowiedzialnego za gaśnicę.
  • rok produkcji może zostać umieszczony na gaśnicy w dowolnym miejscu.

Minimalna skuteczność gaśnicza

Parametrem określającym przybliżoną wielkość pożaru, który za pomocą danej jednostki sprzętowej będzie można ugasić jest minimalna skuteczność gaśnicza.

Parametr ten ustala się wg PN-EN 3-7:2004+A1:2007, na podstawie wyników serii prób gaśniczych przeprowadzanych dla określonych wielkości pożarów testowych (w danej grupie pożarowej). Jeżeli w jednej serii składającej się z trzech prób dwukrotnie pożar zostaje ugaszony, wówczas uznaje się, że gaśnica ma właściwą skuteczność.

Charakterystyka pożarów testowych grupy A wg PN-EN 3-7:2007

Skuteczność gaśnicza Liczba beleczek drewnianych długości 500 mm w każdej warstwie poprzecznej Długość pożaru, m
5A 5 0,5
8A 8 0,8
13A 13 1,3
21A 21 2,1
27A 27 2,7
34A 34 3,4
43A 43 4,3
55A 55 5,5

Charakterystyka pożarów testowych grupy B wg PN-EN 3-7:2004

Skuteczność gaśnicza Objętość płynu (1/3 wody + 2/3 paliwa, litry Przybliżona powierzchnia pożaru, m2 Minimalny czas działania gaśnicy, s
21B 21 0,66 6
34B 34 1,07 6
55B 55 1,73 9
70B 70 2,20 9
89B 89 2,80 9
113B 113 3,35 12
144B 144 4,52 15
183B 183 5,75 15
233B 233 7,30 15

Charakterystyka pożarów testowych grupy F wg PN-EN 3-7:2007

Skuteczność gaśnicza Objętość oleju jadalnego, litry Nominalne dopuszczalne wielkości napełnienia gaśnic, litry Minimalny czas działania gaśnicy, s
5F 5 2, 3 6
25F 25 2, 3, 6 9
40F 40 2, 3, 6, 9 12
75F 75 2, 3, 6, 9 15

Konstrukcja gaśnic

W skład ogólnej konstrukcji gaśnic wchodzą: zbiornik cylindryczny na środek gaśniczy, głowica, w której znajduje się zawór dźwigniowy (typ Z z przebijakiem) wraz z dyszą wylotową, do której może być podłączony wąż gumowy zakończony pyszczkiem lub prądowniczką pistoletową (zawierające więcej niż 3kg, 3dm3 środka gaśniczego), rurka syfonowa do wynoszenia przez czynnik napędowy substancji gaśniczej ze zbiornika, uchwyt służący do przenoszenia i trzymania gaśnic, zabezpieczenie przed przypadkowym uruchomieniem w postaci zawleczki i plomby.

Gaśnica typu Z posiada często dodatkowo rurkę zaburzeniową i zbiornik na gaz napędowy, który przepływa po przebiciu membrany naboju do zbiornika ze środkiem gaśniczym. Gaśnice typu X – pod stałym ciśnieniem – posiadają manometr (wskaźnik ciśnienia) służący do zewnętrznej kontroli ciśnienia panującego w ich wnętrzu. Podziałka manometru posiada trzy zakresy, z których dwa skrajne pomalowane są na czerwono, środkowy na zielono. Jeśli wskazówka manometru znajduje się na polu zielonym wówczas w zbiorniku panuje prawidłowe ciśnienie, jeśli wychyli się na jedno z pól czerwonych – może to oznaczać niebezpieczny wzrost lub spadek ciśnienia.

Zadaniem czynnika napędowego jest wyrzucanie środka gaśniczego ze zbiornika gaśnicy. Do tego celu stosuje się dwa rodzaje gazów obojętnych (niepalnych), posiadających właściwości gaśnicze, którymi są: azot (N2) i dwutlenek węgla (CO­­­2). Azot wykorzystywany jest głównie w gaśnicach typu X, czyli będących pod stałym ciśnieniem. Dwutlenek węgla wykorzystywany jest do napełniania zbiorniczków montowanych w jednostkach typu Z a także jako środek gaśniczy do ładowania „śniegówek”, gdzie występuje w stanie skroplonym.

Uruchomienie

W celu uruchomienia gaśnicy w pierwszej kolejności należy zerwać plombę i wyciągnąć zawleczkę, aby odblokować zawór dźwigniowy.

Jeżeli gaśnica jest typu X, czyli pod stałym ciśnieniem wówczas naciskamy dźwignię i dyszę wylotową kierujemy na ognisko pożaru. Zgodnie z normami rozładowywanie powinno rozpocząć się w czasie nie dłuższym niż 1 sekunda.

Jeżeli gaśnica jest typu Z, czyli z nabojem, wówczas po dociśnięciu do korpusu dźwigni lub zbijaka grzybkowego należy odczekać 3 – 5 sekund, aby uwolniony z przebitego naboju gaz wymieszał się ze środkiem gaśniczym i wyrównało się ciśnienie wewnątrz zbiornika.

Po odczekaniu stosownego czasu należy rozpocząć gaszenie poprzez otwarcie zaworu odcinającego prądowniczki i kierując ją w stronę płomieni. Bardzo częstym błędem popełnianym w czasie pożaru przez operujących gaśnicami typu Z, jest zbyt szybkie otwarcie zaworu odcinającego co powoduje, że uciekający z nich gaz nie zabiera z sobą dostatecznej ilości środka gaśniczego.

Porównanie właściwości gazów napędowych powszechnie stosowanych w gaśnicach

Lp. Właściwość Dwutlenek węgla CO2 Azot – N2
1. Barwa bezbarwny bezbarwny
2. Zapach bez zapachu bez zapachu
3. Ciężar cząsteczkowy 44,01 g/mol 28,016 g/mol
4. Temperatury krzepnięcia -56,6 oC -209,89 oC
wrzenia -78,0 oC -195,80 oC
krytyczna -31,6 oC -147,10 oC
5. Ciśnienie krytyczne 7,43 MPa 3,39 MPa
6. Gęstość gazu 1,976 kg/m3 1,2506 kg/m3
względem powietrza 1,529 (cięższy) 0,9673 (nieco lżejszy)

Czas działania

Minimalny czas działania gaśnicy określa, jak długo będzie można oddziaływać na strefę spalania daną gaśnicą. Zależy on od skuteczności gaśniczej i nominalnej ładunku środka zawartego w danej gaśnicy i jest określony w PN-EN 3-7:2004+A1:2007.

Jego wartość podawana jest w sekundach, oznacza, iż czas działania określonej gaśnicy powinien być równy lub większy od tej wartości, nie uwzględniając pozostałości środka gaśniczego. Podczas badania sprawdza się również ile środka gaśniczego pozostaje w zbiorniku. Pozostałość ta nie może być większa niż 10%.

Ciśnienie robocze

Ciśnienie robocze, określane jako ciśnienie maksymalne przy maksymalnej temperaturze działania, jest bardzo ważnym parametrem techniczno – użytkowym, który daje możliwość zorientowania się, pod jakim ciśnieniem powinny pracować gaśnice w stanie spoczynku i po ich uruchomieniu (zależnie od ich rodzaju) oraz jak wielkie niebezpieczeństwo mogą one stworzyć, gdy będą użytkowane w niewłaściwych warunkach, np. zostaną narażone na działanie silnych źródeł ciepła, powodujących niebezpieczny wzrost ciśnienia w ich wnętrzu.

Mierzy się je w gaśnicy po jej ustabilizowaniu (przynajmniej w ciągu 24 godzin), przy maksymalnej temperaturze działania, która jest wyższa lub równa 60OC. Dla gaśnic z nabojem, ciśnieniem maksymalnym jest jego wartość zanotowana przez 0,5 s w okresie 3 minut, z wyłączeniem 1s po uwolnieniu gazu napędowego.

Zakres temperatur działania

Są to granice temperatur działania (dolna i górna) określające, do jakiej najwyższej i w jakiej najniższej jej wartości będzie możliwe efektywne wykorzystanie gaśnicy. Dla wszystkich typów, oprócz gaśnic wodnych, winny one wynosić wg PN-EN 3-7:2004+A1:2007 od -20OC, -30OC lub mniej (Tmin) do + 60OC (Tmax). W przypadku gaśnic ze środkiem w postaci roztworów wodnych Tmax będzie taka sama, natomiast Tmin będzie zależna od tego, czy roztwór ma dodatki zapobiegające zamarzaniu, czy też nie. Jeśli ich nie ma, to Tmin wynosi +5OC.

Gdy jednak płyn zastosowany w gaśnicy takie dodatki zawiera, w tedy Tmin będzie miało wartość zależną od tego, o ile stopni Celsjusza obniżają one temperaturę krzepnięcia wody. Wówczas Tmin może wynieść od 0 do nawet -30OC.

Masa całkowita gaśnicy i masa środka gaśniczego

Parametrami ważnymi dla użytkowników gaśnic, ze względu na sprawność ich przemieszczania oraz optymalne wykorzystanie ich ładunku gaśniczego, są masa całkowita gaśnicy i masa środka gaśniczego. Masa całkowita obejmuje gaśnicę ze środkiem oraz pełnym wyposażeniem (gotowa do akcji).

Gaszenie urządzeń elektrycznych

Bardzo istotną informacją dla administratorów obiektów, w których wymagane jest wyposażenie w podręczy sprzęt ppoż., zamieszczaną na etykietach gaśnic jest informacja o ograniczeniu i bezpieczeństwie gaszenia pożarów urządzeń elektrycznych będących pod napięciem, dzięki czemu wiadomo czy daną gaśnicę można zastosować do gaszenia urządzenia elektrycznego objętego ogniem, czy też zabrania się używania jej w tym celu.

Czynniki napędowe i ich właściwości

Wytwórcy gaśnic w charakterystykach technicznych swoich wyrobów wymieniają także rodzaj czynnika napędowego, a w przypadku, kiedy jest on umieszczony w osobnym zbiorniku podawana jest też jego masa w gramach.

Najczęściej wykorzystywane gazy w tym celu to azot i dwutlenek węgla. Norma PN-EN 3-7:2004+A1:2007 dopuszcza również stosowanie powietrza, argonu i helu. Wszystkie, oprócz powietrza, są gazami obojętnymi i gaśniczymi (wypierają tlen z otoczenia strefy spalania, obniżając jego stężenie), zatem zwiększają one efekt gaśniczy wyrzucanego przez nie środka.

Wykorzystuje się je także w mieszaninach gazów gaśniczych, zarówno pod nazwami Argonite, Inergen, jak i jako jednorodny środek. Właściwości dwóch najbardziej rozpowszechnionych gazów napędowych N2 i CO2 przedstawiono w tabeli: „Porównanie właściwości gazów napędowych powszechnie stosowanych w gaśnicach”.

Należy pamiętać o tym, iż gazy te w wyższych stężeniach wykazują w stosunku do ludzi pewne działanie toksyczne. W pomieszczeniach zamkniętych zmniejszają one stężenie tlenu, a gdy ich zawartość w powietrzu będzie bardzo duża, wówczas działają na organizm człowieka dusząco, niekiedy także narkotycznie. Najbardziej niebezpieczny spośród wymienionych jest dwutlenek węgla, który wykazuje właściwości słabo narkotyczne oraz drażniące w stosunku do skóry i błon śluzowych.

Wszystkie elementy konstrukcyjne i środki wykorzystywane w produkcji gaśnic przechodzą badania i testy zgodnie z postanowieniami norm i przepisów. To samo dotyczy omówionych parametrów techniczno-użytkowych, które wydają się być najistotniejszymi dla potencjalnych użytkowników gaśnic, osób prowadzących szkolenia przeciwpożarowe i BHP w zakładach, jak też administratorów obiektów, w których wyposażenie w ten sprzęt, według obowiązującego prawa, jest niezbędne.

Okres trwałości

Konieczność okresowych przeglądów oraz ew. napraw (wymiana proszku po np. 5 latach) wynika z regulacji prawnych oraz parametrów techniczno-użytkowych poszczególnych gaśnic. Polskie regulacje nie regulują tematu żywotności gaśnic. Ich żywotność zależy m.in. od warunków, w których gaśnice się znajdują.

 

Wykaz norm dla gaśnic

PN-EN 3-7

Gaśnice przenośne – Część 7: Charakterystyki, wymagania eksploatacyjne i metody badań.

Norma określa charakterystyki, wymagania eksploatacyjne i metody badań gaśnic przenośnych. Ustalono w niej 17 terminów i podano ich definicje.

PN-EN 3-8

Gaśnice przenośne – Część 8: Wymagania dodatkowe do EN 3-7 dotyczące konstrukcji, odporności na ciśnienie i badania mechaniczne gaśnic o maksymalnym dopuszczalnym ciśnieniu roboczym równym 30 bar lub niższym.

W normie zawarto zasady projektowania, badania typu, wytwarzania i badań kontrolnych gaśnic przenośnych z metalowymi zbiornikami, w zależności od zagrożenia ciśnieniem. Dotyczy gaśnic przenośnych, dla których maksymalne dopuszczalne ciśnienie PS jest równe 30 bar lub niższe i które nie zawierają gazów wybuchowych, palnych, toksycznych lub utleniających. Niniejsza norma dotyczy także metalowego naboju z gazem o objętości 0,12 l i podaje wskazówki praktyczne dotyczące metalowego naboju z gazem o objętości większej niż 0,12 l lecz mniejszej niż 0,5 l. Niniejsza norma nie dotyczy gaśnic na dwutlenek węgla.

PN-EN 3-9

Gaśnice przenośne – Część 9: Wymagania dodatkowe do EN 3-7 dotyczące odporności na ciśnienie gaśnic na CO2.

W normie zawarto zasady projektowania, montażu, kontroli i badań gaśnic przenośnych na CO2 w zależności od zagrożenia ciśnieniem. Podano klasyfikację różnych części tworzących zespół gaśnicy przenośnej.

PN-EN 3-10

Gaśnice przenośne – Część 10: Postanowienia dotyczące oceny zgodności gaśnic przenośnych według EN 3 część 7.

W normie wymieniono minimalne wymagania dotyczące oceny zgodności gaśnic przenośnych według EN 3-7 oraz wymagania dotyczące jakości i kontroli produkcji gaśnic. Niniejsza norma wymienia wymaganą dokumentację oraz wymienia metody badań typu, oceny zakładu i kontroli podczas produkcji.

PN-EN 1866

Gaśnice przewoźne.

W normie podano cechy, wielkości znamionowe i podział gaśnic przewoźnych oraz stosowane metody badań. Normą objęto gaśnice przewoźne wodne i proszkowe, o masie całkowitej większej niż 20 kg. Ustalono 18 terminów i ich definicje.

PN-EN 1869

Koce gaśnicze.

W normie zostało określone wymagania dotyczące budowy, właściwości gaśniczych i znakowania oraz zostały podane metody badań.

PN-EN12100 (zastępuje PN-EN292-1, PN-EN292-2)

Bezpieczeństwo maszyn. Ogólne zasady projektowania. Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka.

PN-EN292-1

Maszyny. Bezpieczeństwo. Pojęcia podstawowe, ogólne zasady projektowania. Podstawowa terminologia, metodologia.

PN-EN292-2

Maszyny. Bezpieczeństwo. Podstawowe pojęcia, ogólne zasady projektowania – Część 2: Zasady i wymagania techniczne.

Wymagania w zakresie wyposażenia

Ważnym elementem w ochronie przeciwpożarowej jest odpowiedni dobór oraz rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego. Sprzęt gaśniczy powinien zostać umieszczony w odpowiedniej ilości dla danej powierzchni, uzależnionej m.in. od właściwości materiałów palnych znajdujących się w danym obszarze. Pod uwagę należy wziąć dostępność, łatwość wykorzystania w razie potrzeby i umiejętność posługiwania się przez personel, a także szkodliwość dla otoczenia przez zastosowanie w nim substancji chemicznych.

Współczynnik określający gęstość obciążenia ogniowego (Qd) pomaga ustalić wielkość powierzchni jaka winna być zabezpieczona stosowną ilością środka gaśniczego.

 

Sprzęt przeciwpożarowy